Odleżyny – czym są i jak zapobiegać ich powstawaniu?

Odleżyny to duży problem dla każdego chorego, który przez dłuższy czas pozostaje w łóżku, szczególnie jeśli nie jest w stanie samodzielnie zmieniać swojej pozycji. Jest to również kłopot dla opiekuna, do którego zadań należy między innymi zapobieganie powstawaniu zmian skórnych podopiecznego. Właśnie dlatego warto zainteresować się tematem powstawania odleżyn oraz sposobami, które zminimalizują ryzyko ich wytworzenia.

Odleżyny – co to takiego?

Odleżyna to martwica tkanek będąca następstwem długotrwałego unieruchomienia pacjenta. Powstaje w wyniku ucisku ciała, spowodowanego pozostawaniem w jednej pozycji. Negatywnie odbija się to nie tylko na skórze, ale również mięśniach, naczyniach żylnych, tętniczych, tkankach podskórnych.[1] To problem podstawowy i powszechny w opiece nad chorym, będący nadal aktualny w XXI wieku, pomimo rozwoju medycyny. W przypadku odleżyn zasada „lepiej zapobiegać niż leczyć” potwierdza regułę, którą kierują się lekarze, fizjoterapeuci i pielęgniarze na całym świecie.

Odleżyny – ryzyko powstawania

Wiemy, że za powstawanie odleżyn opowiada wspomniany wcześniej ucisk, brak ruchu oraz brak możliwości zmiany pozycji ciała. Czy oznacza to, że każdy chory, będący zmuszonym do przedłużającego się pobytu w łóżku, jest narażony na powstanie odleżyny? Do pewnego stopnia tak, jednak dokładne ryzyko pozwalają określić statystyki i stworzone na ich bazie specjalistyczne skale. Jedna z popularniejszych stworzona została przez Doreen Norton. Ryzyko powstania odleżyny określa ona według 5 składowych, takich jak: stan fizyczny i psychiczny, aktywność fizyczna, zdolność poruszania się, oraz nietrzymanie stolca czy moczu.

Inna to skala Bradena, która bierze pod uwagę więcej elementów, charakteryzując się przy tym większym stopniem skomplikowania.[2] Wyszczególnia ona 6 głównych czynników, które wpływają na powstanie odleżyn: percepcję zmysłową, wilgotność skóry, mobilność, aktywność, stan odżywienia, oraz tarcie i siły ścinające.

W zależności od nich, określa stopień się zagrożenia powstaniem odleżyny.  Zajmując się osobą chorą, warto wziąć je pod uwagę, by móc zinterpretować zagrożenie i zareagować na czas. Między innymi z uwagi na ten fakt rolę opiekuna czy pielęgniarza uznaje się za niezbędną w opiece nad chorym narażonym na powstanie odleżyn.

Profilaktyka przeciwodleżynowa:

Odpowiednia ocena ryzyka to  podstawa działań profilaktycznych. Oprócz tego, by zapobiec powstawaniu zmian skórnych tego typu, należy:

– odpowiednio pielęgnować skórę chorego, dbając o jej czystość i nawilżenie

– umożliwić mu częstą zmianę pozycji, co wyeliminuje ucisk i zmniejszy siłę tarcia oraz ciśnienia prostego; zmieniać pozycję chorego co najmniej raz na 3 godziny, przekładając go z jednego boku na drugi

– zadbać o zbilansowaną dietę, zawierającą więcej białka, aminokwasów, witamin; chudego mięsa, nabiału, ryb czy jajek[3]

Wyżej wymienione czynniki w łatwy sposób obrazują dlaczego w przypadku pacjentów zmuszonych do przewlekłego przebywania w łóżku pomoc pielęgniarza lub opiekuna jest niezbędna, by zadbać o zdrowie skóry i nie doprowadzić do owrzodzenia i martwicy tkanek.

Do innych działań profilaktycznych, które pozwalają zminimalizować praktycznie do zera ryzyko powstania odleżyn, zaliczyć można jeszcze dwa niezwykle ważne elementy. Stanowią je pomoc fizjoterapeuty, oraz wpływ specjalistycznego sprzętu przeciwodleżynowego.

Rola fizjoterapeuty w profilaktyce przeciwodleżynowej

Fizjoterapia to szeroko rozumiany zbiór metod leczniczych, mających na celu zaktywizowanie organizmu, wykorzystując jego reakcje na bodźce zewnętrzne, tym samym doprowadzając do polepszenia się jego stanu.

Kinezyterapia, czyli leczenie ruchem, to jeden z najbardziej przydatnych w zapobieganiu odleżynom sposobów usprawniania[4], w którym specjalizują się również fizjoterapeuci MediStuff. Ćwiczenia dopasowane do możliwości i potrzeb chorego zapewniają to, co jest w tym przypadku najważniejsze; ruch, powodujący niwelację ucisku oraz dokrwienie tkanek. Opieka fizjoterapeuty oferuje także szansę na skorzystanie z pokaźnej wiedzy, którą dysponują specjaliści zajmujący się rehabilitacją. Oprócz tego potrafią oni samodzielnie  ocenić opisane wcześniej ryzyko powstania odleżyn, oraz skutecznie je zminimalizować, zdejmując problem z barków opiekuna pacjenta.

W przypadku leczenia już powstałych odleżyn – w odróżnieniu od działań profilaktycznych – stała opieka fizjoterapeuty staje się wymogiem niemalże koniecznym do tego, by poradzić sobie z tą bolesną i groźną dolegliwością.[5]

Materac przeciwodleżynowy – skuteczne narzędzie w walce z odleżynami

Stając przed wyzwaniem, jakim jest opieka nad niesamodzielnym lub częściowo niesamodzielnym chorym, należy pamiętać o tym, że większość czynników wpływających na ryzyko powstania odleżyn można wyeliminować w łatwy, w pełni sprawdzony sposób; używając dynamicznego materaca zmiennociśnieniowego.

W odróżnieniu od materacy statycznych zapewnia on równomierne rozłożenie ciężaru ciała[6], co w ogromnym stopniu poprawia komfort osoby leżącej na nim. Materace tego typu wykorzystują pompę, która automatycznie napełnia oraz opróżnia poszczególne komórki materaca, gwarantując miarową zmianę ucisku na poszczególne części ciała.

W swojej skuteczności na tle innych wybijają się materace przeciwodleżynowe rurowe. Chociaż nieco droższe, gwarantują sprawność w przypadku osób ważących ponad 90 kg, w najwyższym stanie zagrożenia odleżynami. Dobrym rozwiązaniem, pozwalającym ograniczyć koszta, jest ich wypożyczenie. Materace rurowe znajdziecie między innymi w MediStuff, gdzie zapewniamy bezwzględną kontrolę ich jakości oraz czystości. Nasze materace dobierane są również pod kątem niezwykle ważnego czynnika, jakim jest głośność pracy pompy – zapewniamy , że nie będzie ona zakłócać snu chorego!

Odleżyny – podsumowanie

Odleżyny stanowią poważne wyzwanie dla osób unieruchomionych, zmuszonych do długotrwałego przebywania w jednej pozycji, oraz ich opiekunów. Dochodzi do nich na skutek przedłużonego nacisku na tkanki, co ogranicza przepływ krwi i powoduje martwicę tkanek, obejmującą zarówno skórę, jak i głębiej położone struktury. Z tego względu istotne znaczenie ma profilaktyka, która w dużej mierze spoczywa na barkach opiekunów. Skuteczność zapobiegania odleżynom opiera się na odpowiedniej ocenie ryzyka ich powstania. Pomocne są tu specjalistyczne skale, takie jak skala Norton lub bardziej szczegółowa skala Bradena, które uwzględniają stan zdrowia pacjenta, jego mobilność, stan skóry oraz dietę. Dzięki nim możliwe jest oszacowanie zagrożenia i podejmowanie odpowiednich działań.

Jednym z kluczowych elementów profilaktyki jest regularna zmiana pozycji pacjenta oraz dbanie o higienę i nawilżenie skóry, co znacząco zmniejsza ryzyko uszkodzeń tkanek. W profilaktyce ważną rolę pełni także dieta bogata w białko i składniki odżywcze wspierające regenerację skóry. Opieka nad osobą unieruchomioną wymaga również wsparcia fizjoterapeuty, którego specjalistyczna wiedza i ćwiczenia aktywizujące poprawiają krążenie krwi, co pomaga zapobiegać powstawaniu odleżyn. W procesie opieki nieocenione jest również wykorzystanie materacy przeciwodleżynowych, które dzięki zmiennemu ciśnieniu równomiernie rozkładają ciężar ciała pacjenta, zmniejszając miejscowy nacisk. Szczególnie skuteczne okazują się materace rurowe, które zapewniają wsparcie nawet pacjentom o dużej masie ciała. Wszystkie te działania razem pozwalają na skuteczne ograniczenie ryzyka odleżyn i poprawę komfortu życia osób przewlekle chorych.

[1] K. Zbarańska, Patogeneza, profilaktyka i leczenie [w:] Nowa Medycyna, 1/2003.

[2] M. Jemioło, Ocena wystąpienia ryzyka odleżyn [w:] Forum Opieki Długoterminowej Medi, 3/2015, s. 7.

[3] R. Wesołowski, M. Gackowska, A. Woźniak, A. Jurecka, C. Mila-Kierzenkowska, Odleżyny jako problem interdyscyplinarny – rola fizjoterapeuty oraz dietetyka w procesie leczniczym [w:] Wiosna Młodych Fizjoterapeutów, Wydawnictwo Uczelniane WSG, s. 54-55.

[4] I. Głowacka, Rola fizjoterapeuty w zapobieganiu i leczeniu odleżyn [w:] Forum Opieki Długoterminowej Medi, 3/2015, s. 16.

[5] P. Wysokiński, K. Świeszczak, Odleżyny jako istotny problem w opiecei rehabilitacji pacjenta unieruchomionego [w:] Horyzonty współczesnej fizjoterapii, s. 205.

[6] J. Szwedo, Profilaktyka przeciwodleżynowa [w:] Forum Opieki Długoterminowej Medi, 3/2015, s. 11.