Sposoby i metody leczenia bólu

Ból to wyjątkowo powszechne odczucie, które towarzyszy człowiekowi w wielu sytuacjach życia. Problem pojawia się jednak w chwili w której – czy to w wyniku choroby, jej powikłań, lub innych przypadków – ból przeradza się w przewlekłe schorzenie, utrudniając przy tym funkcjonowanie. W jaki sposób radzić sobie z bólem, poza odpowiednimi lekami?

Ból – co to takiego

Na pierwszy rzut oka wydaje się, że pytanie o naturę bólu jest dość naiwne – jednak nic bardziej mylnego! Tematyka bólu od zarania dziejów towarzyszy człowiekowi, który stara się lepiej poznać źródło tego nieprzyjemnego odczucia nie tylko na płaszczyźnie naukowej, ale również filozoficznej. Dopiero w ciągu ostatniego stulecia ból zaczęto badać nieco bardziej systematycznie, rozpoznając jego znaczenie w między innymi diagnostyce choroby.

Na ból przewlekły skarży się nawet do 20%^[1] populacji, z czego w większości przypadków występuje ból głowy, stawów oraz pleców (krzyża, karku). Właśnie  z uwagi na swój czas trwania ból przewlekły traktuje się jako chorobę samą w sobie, co nie oznacza bynajmniej, że nie może on powstawać jako efekty innych przypadłości chorobowych (jak na przykład zwyrodnienie stawów).

Ból to odpowiedź układu nerwowego na szereg ewentualnych bodźców, którego natężenie różni się nie tylko w zależności od przyczyny, ale również indywidualnych warunków każdego chorego; oznacza to, że odczuwanie bólu jest dolegliwością bardzo subiektywną. Właśnie z uwagi na to opracowano skalę bólu, która ma na celu ułatwienie działań diagnostycznych i dopasowanie terapii.

Skala i diagnostyka bólu

Badanie bólu opiera się na złożonym wywiadzie, który lekarz przeprowadza z osobą skarżącą się na dolegliwość. Wywiad tego typu zawiera w sobie kilka elementów, które w dużym stopniu ułatwiają dotarcie do sedna problemu:

•  lokalizacja – odpowiednio zlokalizowane miejsce bólu ułatwia dalszą diagnostykę. Nie zawsze jest ono łatwe do namierzenia; w przypadku na przykład bólu promieniującego, do zadania lekarza lub fizjoterapeuty należy jak najbardziej dokładne określenie miejsca, z którego pochodzi ból.
•  natężenie – właśnie w tym elemencie diagnozy niezbędna staje się skala bólu, która pozwala na ocenę natężenia dolegliwości. Do oceny bólu wykorzystuje się skalę dziesięciostopniową, gdzie 0 oznacza brak bólu, a 10 – najsilniejszy ból doznany w życiu.
•  czas – pozwala określić, czy dolegliwości bólowe trwają stale, nawracają, czy pojawiają się w wyniku tak zwanych napadów.
•  jakość – to element, który odpowiada za opisanie rodzaju przeżywanego bólu. Pozwala lekarzowi poznać subiektywne odczucia chorego, opisujące ból na przykład jako kłujący, opasujący, rwący, promieniujący czy tępy.
•  reakcja psychiczna – opisuje odczucia powiązane z bólem, pomagające określić między innymi stopień wytrzymałości chorego na cierpienie, oraz wpływ jaki wywiera na nim dolegliwość bólowa.
• reakcja ruchowa – bardzo często stanowi najłatwiejszy do potwierdzenia dowód na subiektywne istnienie bólu u chorego. To reakcja mięśni, wyrażająca się na przykład wzmożonym napięciem.
• reakcja autonomiczna – zawierająca się na przykład w przyspieszonym oddechu i tętnie, rozszerzeniem źrenic, omdleniami i innymi czynnikami, na które może wpływać ból.

W świetle tak przeprowadzonego wywiadu lekarz lub fizjoterepeuta może z większą pewnością podjąć decyzje dotyczące leczenia bólu.^[2]

Niefarmakologiczne sposoby na leczenie bólu

Lecząc ból należy pamiętać o tym, że charakterystyka problemu dolegliwości bólowych jest niezwykle szeroka. O ile farmakoterapia posiada swoje minusy – na przykład ryzyko uzależnienia,  w szczególności od silnych leków opioidowych – o tyle w niektórych przypadkach bywa niezbędna. Warto jednak wiedzieć, że istnieje wiele metod, które pozwalają złagodzić lub całkowicie zniwelować ból bez włączania do leczenia farmaceutyków.

Jednym ze sposobów walki z bólem, który współcześnie z dużą ostrożnością praktykuje się w przypadku zróżnicowanych przypadłości bólowych, jest wykorzystanie efektu placebo. Podejmując decyzję o podaniu na przykład soli fizjologicznych zamiast leku, konieczna jest jednak szczególna uwaga lekarza w kontekście reakcji pacjenta.

Kolejnym sposobem zwalczania bólu są blokady terapeutyczne, polegające między innymi na zablokowaniu włókien aferentnych, co z kolei wygasza aktywność ognisk bólu w neuronach. Blokady terapeutyczne mają na celu poprawienie ukrwienia, ułatwienie fizjoterapii oraz przerwanie przewodnictwa bólu w układzie nerwowym.

W niektórych przypadkach zmiany powodujące ból są na tyle duże, że konieczne jest wykorzystanie pomocy, którą niesie współczesna chirurgia. Chirurgiczne leczenie bólu skupia się głównie na zabiegach odtwórczych oraz neurodestrukcyjnych. Chirurgia pozwala między innymi odciążać uciśnięte nerwy, usuwać tak zwane nerwiaki, niszczyć nerwy.

Również oddziaływanie temperaturą to popularny sposób leczenia bólu. Z jednej strony pomocna jest w tym między innymi krioterapia, a z drugiej – termolezja, zabieg polegający na zniszczeniu nerwów przez działanie wysokiej temperatury w tkankach zgromadzonych dookoła specjalnie przygotowanej do tego elektrody.

Do popularnych, niefarmakologicznych sposobów leczenia bólu należy także między innymi neuromodulacja, która skupia się na technikach takich jak stymulowanie nerwów obwodowych, sznurów tylnych rdzenia kręgowego, czy stymulacji kory mózgowej. W formie nieinwazyjnej wykorzystuje się w tej metodzie przynoszącą niezwykle dobre wyniki technikę TENS – to jest przezskórną elektrostymulację nerwów.

Metodą alternatywną, która przynosi bardzo dobre skutki w leczeniu bólu, jest akupunktura – tradycyjny, chiński sposób używania igieł do aktywacji układów antynocyceptywnych, oddziałująca na punkty spustowe i zakończenia nerwowe.

Oczywisty pozostaje także zbawienny wpływ fizjoterapii i fizykoterapii. W wielu przypadkach działania fizjoterapeuty – masaże lub stymulowanie ciała przez działanie temperatur, elektroterapii czy manipulacje lecznicze – potrafią przynieść choremu ogromną ulgę, co wielokrotnie udowadniały artykuły publikowane na łamach naszego bloga.

Ostatnim ze sposobów walki z bólem, którego znaczenia nie można nie doceniać, jest leczenie psychologiczne, które umożliwia między innymi relaksację, ale także pozwala na wzmocnienie odporności na stres, redukcję lęków, modyfikację przekonań o bólu, co bezpośrednio wpływa na odczuwanie niedogodności bólowych.^[3]

Warto pamiętać, że w XXI wieku terapie leczenia bólu rozwinęły się do stopnia, który pozwala mówić o bardzo dużej skuteczności leczenia dolegliwości tego typu. Warto pamiętać, by w przypadku odczuwania bólu nie bagatelizować problemu, z miejsca udając się do lekarza lub fizjoterapeuty, którzy z pewnością pomogą dobrać model terapii odpowiadający indywidualnym potrzebom chorego.

[1] J. Dobrogowski, Niefarmakologiczne metody leczenia bólu [w:] Polski Przegląd Neurologiczny, r. 2007, t. 3, s. 272.

[2] T. M. Domżał, Kliniczne podstawy badania i oceny bólu – wprowadzenie do tematu [w:] Polski Przegląd Neurologiczny, r. 2007, tom 3, s. 213.

[3] J. Dobrogowski, Niefarmakologiczne metody leczenia bólu [w:] Polski Przegląd Neurologiczny, r. 2007, t. 3, s. 275-277.