Zaburzenia snu – bezsenność

Wśród poważnych przypadłości, które opisywaliśmy na łamach naszego bloga, bezsenność na pierwszy rzut oka może nie wyróżniać się jako zaburzenie szczególnie przykre. Nic bardziej mylnego! Bezsenność to choroba, która powiązana jest z szeregiem innych dolegliwości, na które wpływa, lub których staje się przyczyną. Właśnie dlatego warto przyjrzeć się jej nieco bliżej.

Czym jest bezsenność ?

Zaburzenia snu bynajmniej nie należą do zjawisk rzadkich – szacuje się, że to jedne z najczęściej zgłaszanych lekarzowi rodzinnemu przypadłości, które trapią osoby w różnym wieku. Dotykają one zarówno dorosłych, jak i osób starszych i dzieci.

Wśród nich wyróżnia się bezsenność, którą najłatwiej zdefiniować jako zaburzenie wpływające na ilość lub/oraz jakość snu, która występuje u chorego przewlekle, co najmniej kilka razy w tygodniu, wpływając na ogólne samopoczucie.^[1]

Co do zasady, bezsenność to stan, który  utrzymuje się przez dłuższy czas, co umożliwia odpowiednie zdiagnozowanie choroby i podjęcie działań mających na celu pozbycie się jej.

Diagnozowanie bezsenności

Jakiś czas temu, klasyfikując bezsenność, dzieliło się ją na wtórną oraz pierwotną, w zależności od tego czy towarzyszyła innym zaburzeniom, czy nie. Aktualnie podczas diagnozowania problemu odchodzi się pod podobnego rozgraniczania, skupiając się na cechach wspólnych choroby, które stanowi między innymi niedobór snu.

Zasadniczo, by poprawnie zdiagnozować naturę zaburzeń snu, lekarz podejmuje się wykonania wywiadu z pacjentem, testu Wielokrotnej Latencji Zasypiania, polisomnografii czy aktygrafii, na ich podstawie opracowując ocenę ilości i jakości snu pacjenta.

W diagnozowaniu bezsenności pomaga również opracowany specjalnie w tym celu model, który wyróżnia czynniki predysponujące do zapadnięcia na schorzenie. Wyróżnia się wśród nich między innymi zaburzenia rytmu dobowego, wiek, płeć, cechy osobowości, narażenie na stres i sposoby radzenia sobie z nim, obciążenie genetyczne.

Bezsenność – kogo dotyka choroba?

Jak zostało wspomniane wcześniej, bezsenność to schorzenie, które swoim zasięgiem obejmuje ludzi w każdym wieku. Warto wiedzieć jednak, że część populacji jest zdecydowanie bardziej narażona na bezsenność; może wynikać to między innymi z innych chorób czy zaburzeń, które wpływają na powstawanie problemu.

W zależności od badań i sposobu klasyfikacji bezsenności, przyjmuje się, że cierpieć na nią może nawet 1/3 ludzi w Polsce.^[2] Badania potwierdzają, że trudności z zasypianiem i utrzymaniem snu dotyczą głównie osób dorosłych i starszych. W tej ostatniej grupie nawet 40% badanych skarży się na bezsenność, a ryzyko nabawienia się przypadłości wzrasta wraz z każdą kolejną dekadą życia.^[3] Zmiany zachodzące podczas starzenia się nie pozostają bez wpływu na bezsenność zarówno od strony fizycznej, jak i psychicznej – właśnie dlatego badania potwierdzają, że wpływ na zaburzenia snu miewa osamotnienie, zły nastrój, zakończenie działalności zawodowej. Od strony fizycznej zauważa się niższy procent bezsenności wśród osób starszych, które nie rezygnują z aktywności fizycznej, regularnie ćwicząc lub uprawiając sport. Dlatego właśnie bezsenność osób starszych określa się mianem bezsenności wtórnej, wynikającej z wielu różnorodnych czynników.

Jeśli chodzi o kwestie płci, badania wskazują na to, że bezsenność częściej dotyka kobiet niż mężczyzn; odpowiadać mają za to między innymi zmiany hormonalne.

Skutki bezsenności

Bezsenność wywiera duży wpływ na życie każdego, kto musi się z nią zmagać. Ludzki organizm do prawidłowego funkcjonowania potrzebuje około 8 godzin snu, a jego niedobory powodują wiele problematycznych schorzeń i chorób.

Nieleczona bezsenność prowadzi między innymi do rozwoju depresji oraz innych zaburzeń natury psychicznej, osłabia pracę serca, mogąc wywoływać chorobę sercowo-naczyniową. Bezsenność może odpowiadać także za nadwagę, zaostrzać i przyczyniać się do rozwoju cukrzycy, a nawet wpływać na szansę zachorowania na choroby nowotworowe. Oprócz tego bezsenność stanowi przyczynę drażliwości, niepokoju, zmęczenia, spadku energii i wzrostu irytacji. Swoim wpływem obejmuje praktycznie każdą dziedzinę życia chorego.

Właśnie z uwagi na to, problem bezsenności należy analizować jako kwestię interdyscyplinarną, której bardzo często nie rozwiąże sama farmakoterapia.^[4] Zanim podejmie się decyzje o rozpoczęciu terapii przy użyciu leków, warto rozpatrzyć inne opcje.

Jak radzić sobie z bezsennością?

Osoby starsze bardzo często korzystają z wielu leków, które odpowiadają za utrzymanie seniorów w dobrym zdrowiu. Warto jednak pamiętać, że w przypadku bezsenności farmakoterapia pozostaje ścieżką, na którą można, ale niekoniecznie trzeba się decydować. W przypadku bezsenności warunkowanej konkretnymi czynnikami, pomóc może terapia poznawczo-behawioralna.

Podzielona jest ona na kilka poszczególnych technik, które mają pomóc osobie cierpiącej na bezsenność na zminimalizowanie ryzyka jej wystąpienia, poprzez działania behawioralne, jak chociażby technika kontroli bodźców, czy działania poznawcze. Techniki wykorzystywane w terapii dzieli się na:

• technikę kontroli bodźców – zakłada, że w wyniku problemów z bezsennością najbliższe otoczenie chorego zaczyna kojarzyć się ze schorzeniem, co prowokuje do jeszcze większego stresu, powodującego zaburzenia snu. Poprzez techniki kontroli bodźców osoba cierpiąca na zaburzenia zmienia negatywne skojarzenia na pozytywne, redukując stres.
• technikę restrykcji snu – polega na prowadzeniu dziennika snu, który pomaga określić faktyczny czas snu, czas potrzebny na zasypianie, czas poświęcony na bierne leżenie w łóżku. Dzięki temu pozwala określić realne zapotrzebowanie organizmu na sen, minimalizując czas spędzany w łóżku. Skutkuje początkowym zmęczeniem i sennością pacjenta, ale w wyniku wydłużania czasu snu z każdym kolejnym dniem, prowadzi do stopniowego wyrównania balansu snu.
• techniki relaksacyjne – zbiór metod pozwalających zredukować jeden z najważniejszych czynników bezsenności, jakim jest stres. Zalicza się do nich między innymi medytację, jogę, techniki oddychania, wizualizacje, aromaterapię i wiele innych sposobów pozwalających na odstresowanie przed snem.
• terapię poznawcza – techniki terapii poznawczej mają na celu psychoedukację oraz zmianę nieprawdziwych przekonań na temat snu i bezsenności. Częściową łączą się one z tematyką higieny snu, która również stanowi ważny element terapii bezsenności, nauczając między innymi tego, co i na ile czasu jeść przed snem. Terapia poznawcza skupia się jednak na informacjach dotyczących samego snu, klaryfikując wiedzę chorego na ten temat.

Terapia behawioralno-poznawcza przynosi swoje skutki w wymierny sposób, procentując szczególnie wśród osób starszych, których często nie warto narażać na dodatkową farmakoterapię. Przyjmuje się, że poprawę pod wpływem terapii wykazuje nawet do 80% pacjentów.^[5] O zindywidualizowanym sposobie leczenia bezsenności powinien jednak zadecydować lekarz, u którego wizyty nie należy w tym przypadku bagatelizować – nieleczona bezsenność prowadzi bowiem do poważnych problemów, które omówiliśmy powyżej.

Podsumowanie

[1] A. Wojtas, S. Ciszewski, Epidemiologia bezsenności [w:] Psychiatria, tom 8, nr. 3, s. 79.

[2] Tamże, s. 80.

[3] M. Finogenow, Terapia poznawczo-behawioralna bezsenności i możliwość jej zastosowania u osób starszych [w:] Psychoterapia, nr. 3, s. 58.

[4] A. Ostrowska, Bezsenność starszych osób w Europie [w:] Miscellanea Anthropologica et Sociologica, nr. 19, s. 61.

[5] M. Finogenow, Terapia poznawczo-behawioralna bezsenności i możliwość jej zastosowania u osób starszych [w:] Psychoterapia, nr. 3, s. 64.